Objectgegevens: Cornu, Romeinse Tijd, gevonden in Alphen aan den Rijn

Aan de bouw van het Theater Castellum in Alphen aan den Rijn in 2003 ging archeologisch onderzoek vooraf, onder begeleiding van de AWN (Archeologische Werkgroep Nederland). Daarbij werd een bronzen voorwerp gevonden dat het uiteinde van een cornu bleek te zijn. 

Een cornu is een Romeins blaasinstrument, dat bij het Romeinse leger in gebruik was. Een zeldzame vondst want er zijn tot nu toe nog maar een handvol cornua gevonden, onder meer in Pompeï en Oostenrijk. Ondanks dat we veel primaire bronnen hebben, die deze instrumenten vermelden en afbeelden, bestaat er toch veel onzekerheid en discussie over hun definitie. In Nederlandse bodem zijn vrijwel alleen mondstukken gevonden en dat maakt het Alphense blaasinstrument extra bijzonder. Onze cornu is een cirkelvormige buis van zo’n 30 cm lengte, met een trompetvormig uiteinde. De cornu ziet er uit als een hoofdletter G omdat hij ook een middenstijl heeft. Daarmee kon je hem makkelijk over je schouder dragen (afbeelding 1) als een moderne sousafoon (maar dan wel veel slanker). De cornu had geen klankgaten, kleppen of pistons, zoals moderne koperinstrumenten. Verschil in toon moest dus met de lippen in het mondstuk worden aangeblazen (embouchure).

Instituut Collectie Nederland (ICN) heeft in 2003-2004 een XRF-analyse uitgevoerd op de Alphense signaalhoorn. Hieruit bleek dat de hoorn gemaakt is van koper-zink legering en vertind moet zijn geweest, maar dat het tin voor het grootste gedeelte weer is weg geërodeerd. Het uiteinde van de hoorn is in goede conditie – daar waar de hoorn overgaat in de smallere buis is hij verbogen en beschadigd.

De blaasinstrumenten vervulden in het Romeinse leger drie functies:
1.       Het geven van signalen aan de legionairs binnen het fort of kampement (zoals het begin van de nachtwacht of het slaan van alarm) en bij hun training
2.       Voor de tactische communicatie en organisatie op het slagveld. De signalen van de cornu vestigden de aandacht van de soldaten op de veldtekens als die verplaatst werden
3.       Het strategisch intimideren en misleiden van de vijand, waarbij met veel kabaal een vals beeld werd gegeven van de eigen omvang en kracht (je kon ermee zelfs vijandelijke krijgsolifanten van schrik laten omdraaien en op hol laten slaan).

Een cornu werd ook gebruikt bij treurmarsen en gladiatorenspelen.
Daarnaast werden elk jaar alle trompetten tijdens het tubilustrium festival op 23 maart ritueel gereinigd. Men liet met de reiniging zien, dat men weer helemaal klaar was voor het nieuwe oorlogsseizoen.

Afbeelding 1: Hoornblazer (cornicen) op een re-enactment van militaire oefeningen uit de Romeinse tijd in Pram, Oostenrijk.
Bron: Encyclopedia Brittanica, afbeelding: Matthias Kabel

Inventarisnummer: 2370