Het origineel van dit artikel is geschreven door Marieke van Winkelhoff en gepubliceerd op: geschiedenis van Zuid-Holland

Wist je dat er al zuigflesjes bestaan sinds de prehistorie, en dat deze soms dienden als speelgoed? Maar al lijken de zuigflesjes zelf nog zo schattig, de verhalen van de gebruikers zijn dat soms niet. Archeologische zuigflesjes zijn aan ons overgeleverd omdat ze gevonden zijn in graven van baby’s of peuters, zo ook het zuigflesje uit een kindergraf in het Zuid-Hollandse Valkenburg. Dit zuigflesje is te zien in de vaste tentoonstelling van het Torenmuseum Valkenburg.

Een tijdloos ontwerp

Zuigflesjes zijn bijzonder, juist omdat ze zo gewoon zijn! Al eeuwenlang en overal op de wereld worden zuigflesjes gemaakt. De vroegste zuigflesjes werden van aardewerk gemaakt en stammen uit het Neolithicum (10.000 tot 2000 v.Chr.) en gedurende de Brons- en IJzertijd (2000-800 v. Chr. en 800-12 v. Chr.) werden ze steeds meer wijdverspreid. De zuigflesjes zijn vaak simpel van ontwerp: ze bestaan uit een kannetje met daaraan een tuitje. Er bestaan ook speelse varianten in vormen van dieren.

Tot ver in de 18e eeuw kennen we voornamelijk exemplaren van aardewerk, maar geleidelijk aan maakte dit materiaal plaats voor andere materialen als glas en plastic. Dit kwam onder andere door de komst van nieuwe productietechnieken, waardoor ook het ontwerp veranderde. In de 19e eeuw waren glazen flessen met een rubberen slang in trek omdat glas eenvoudiger schoon te maken was. Helaas bleken de nieuwe ontwerpen niet altijd beter. In de laat-Victoriaanse tijd stierven zo’n 20 à 30% van de Engelse kinderen in hun eerste levensjaar aan bacteriële infecties omdat de lange rubberen voedingsslangetjes, in tegenstelling tot de flessen, niet goed schoon te maken waren.

Het zuigflesje uit Valkenburg

In de IJzertijd woonden verschillende boerengemeenschappen op de strandwallen en oude duinen van het Zuid-Hollandse kustgebied. De bewoners van Valkenburg woonden hier mogelijk al in de 9e eeuw voor Christus. Zij leefden van veeteelt, akkerbouw en visserij.

Rond 40 na Christus bouwden de Romeinen een militair fort in Valkenburg; Praetorium Agrippinae. Dit fort was strategisch gelegen, dichtbij de kust en langs de vaarroute over de Oude Rijn. Ongeveer 1 km ten zuiden van dit fort bestond een kleine nederzetting (vicus). Daartussenin werd een grafveld gevonden, met  520 gecremeerde en 134 begraven individuen, waaronder een baby met een zuigfles.

Baby- en kindersterfte; wat is hier gebeurd?

Archeologen hebben in het grafveld bij Valkenburg in totaal 114 kindergraven opgegraven. Uit onderzoek blijkt dat de kinderen bij hun overlijden een leeftijd hadden tussen de 0 en 4 jaar. Zeker 90 kinderen waren nog geen 1 jaar oud. Wat is hier toen gebeurd? Waren er hevige kinderziektes? Zijn er kinderen vermoord? Op de botten van de kinderen werden door de archeologen weinig tot geen fysieke afwijkingen ontdekt. Dit betekent dat de kinderen niet zijn gestorven door ziekte of letsel. De manier van begraven lijkt bovendien erg zorgvuldig en liefdevol. In een kistje, een gevlochten mandje en soms met speelgoed of met zuigflesjes.

Om die reden zijn archeologen verder gaan zoeken. Uit onderzoek naar de chemische elementen in skeletresten is gebleken dat het loodgehalte zo’n 50 keer hoger is dan bij hedendaagse kinderen. Tegenwoordig weten we dat lood zeer giftig is en dat het kan leiden tot krankzinnigheid, schade aan de nieren, hersenen en voortplantingsorganen. Helaas waren de Romeinen zich hier nog niet van bewust en werd lood in allerlei alledaagse voorwerpen gebruikt, zoals waterleidingen, keukengerei en zelfs als zoetmiddel in voedsel. Waarschijnlijk zijn de baby's in het grafveld van Valkenburg dus onbedoeld vergiftigd door het dieet van hun moeders.

Het zuigflesje was dus niet alleen een alledaags object, het kan ons een inkijkje geven op de leefwijze van vroeger. De flesjes illustreren bovendien een eeuwenlange zoektocht naar de beste materialen en ontwerpen die nodig waren in het dagelijks leven.

Bekijk het zuigflesje in het Torenmuseum Valkenburg

Het zuigflesje is eigendom van het Provinciaal Archeologisch Depot voor bodemvondsten in Zuid-Holland en is uitgeleend als onderdeel van de vaste tentoonstelling over de Romeinse periode in het Torenmuseum in Valkenburg. Je kunt de tentoonstelling  elke zaterdag en zondag bezichtigen van 13.00 uur tot 16.00 uur. Meer informatie over het museum vind je Torenmuseum Valkenburg.