Objectgegevens: Onderkaak, vroege ijzertijd, Noordwijk 2020

Weet je nog, deze onderkaak die in december 2020 het nationale nieuws haalde? Gevonden op het strand bij Noordwijk. Ondanks dat de originele eigenaar ruim 2500 jaar geleden overleed, werd zijn onderkaak toch het gesprek van de dag in december 2020. In januari is deze vondst overgedragen aan ons depot!.

Eeuwenoude strandvondst 

Een toevallige passant vond eind augustus vorig jaar de onderkaak en nam daarbij contact op met de politie, die het Nederlands Forensisch instituut (NFI) inschakelden voor verder onderzoek. Omdat het een strandvondst zonder archeologische context betrof, is een monster van de kaak, voor leeftijdsbepaling, aangeboden aan het Centrum voor Isotopenonderzoek (CIO) van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) . De onderzoekers aan de RUG hebben de ouderdom van de strandvondst berekend dankzij het isotoop 14c[1]. Hieruit kwam naar voren dat de kaak gedateerd kan worden tussen 763-492 voor Christus,in de vroege ijzertijd (800-500 voor Christus). In het ondergebit zijn nog zeven tanden en kiezen te zien waarbij de kiezen behoorlijke slijtage vertonen. Aan de hand van deze slijtage kan de leeftijd van de originele eigenaar bepaald worden op minimaal 35 jaar. Helaas kon het geslacht niet bepaald  worden.

Omdat de onderkaak uit de ijzertijd dateert stopt het onderzoek hier voor het NFI. Er hoeft dan geen speurwerk te worden verricht naar recente misdaden of vermiste personen. Maar voor ons archeologen begint het werk hier.

De ijzertijd in Zuid-Holland

Het is gissen waar onze onderkaak vandaan komt. Omdat de context (het verhaal achter de kaak) ontbreekt en er in de directe omgeving geen sporen uit de ijzertijd zijn gevonden, is het niet mogelijk om meer informatie over onze “Noordwijker” te verkrijgen. Tussen 700 en 350 voor Christus wordt het aantrekkelijker om dichter bij de zee te wonen dankzij de toen lage zeespiegel. Het veenmassief langs de Noordzee wordt voor het eerst als woongebied gebruikt in dit tijdvak[2]. Hierdoor wordt het land achter de kustlijn gemakkelijker te benutten. Dat weten we omdat bij opgravingen rondom Den Haag sporen van huizen gevonden zijn daterend uit dezelfde periode[3]. Het is echter ook mogelijk dat de kaak door de zee is meegenomen en dat de oorspronkelijke eigenaar van de onderkaak nooit in levende lijve in de omgeving van Noordwijk is geweest.

Strandvondsten in Provinciaal Archeologisch depot

Na afronding van het onderzoek van het NFI is de kaak januari 2021 overgedragen aan ons Provinciaal Archeologisch Depot voor bodemvondsten van Zuid-Holland. Het gebeurt sporadisch dat er via het NFI menselijke resten worden overgedragen aan het Archeologisch depot – het betreft hier meestal niet-menselijke strandvondsten. Zo hebben wij in de laatste jaren een bot van een vogel binnengekregen, een menselijke borstwervel uit de middeleeuwen en een menselijke schedel uit de late middeleeuwen.

Spectaculair toeval!

Afgelopen december kwam er, met een dag verschil, nog een contextloze archeologische vondst in het nieuws – dit keer in de regio Gelderland. Hier stapte een zwemmer in de Waal bij Nijmegen op een voorwerp, haalde het naar boven en vond tot zijn grote schrik eveneens een onderkaak uit de ijzertijd! Er is voor zover bekend geen relatie tussen beider onderkaken. Ook deze is onderzocht door het NFI en blijkt eveneens uit de ijzertijd te komen uit 773-515 voor Christus.

Verder onderzoek

Vanaf de late bronstijd worden mensen vaak gecremeerd en in urnen begraven. Het vinden van - niet verbrand -menselijk botmateriaal daterend uit de periode late bronstijd – vroege ijzertijd is daarom erg bijzonder! De gevonden onderkaak zal beschikbaar worden gesteld voor onderzoekers en musea.

Bronnen:

[1] 14c – ook wel c14 genoemd. Zolang we leven nemen we allemaal koolstof 14 op uit de atmosfeer. Dit proces stopt zodra we overlijden. Koolstof 14 vervalt na verloop van tijd. Hoe minder 14c aanwezig is in het bot hoe ouder het is. Door de resterende hoeveelheid koolstof-14 in het materiaal te meten kunnen we achterhalen hoe oud iets ongeveer is. 

[2] Kooijmans, L.P.L, van den Broeke, P.W., Fokkens, H. en van Gijn, A (2009), Nederland in de Prehistorie. Amsterdam, Nederland: Uitgeverij Bert Bakker 

[3] Archeologie Den Haag heeft in augustus 2020 een opgraving afgerond aan de Noordweg met o.a. een huis uit de vroege ijzertijd.