Objectgegevens: Zonnewijzer, Late Middeleeuwen, gevonden in Alphen aan den Rijn

Bij de opgraving van het Castellum van Alphen aan den Rijn (Albaniana) in 2001-2002 werd een van de oudste zonnewijzers van Nederland gevonden (diameter 12,5 cm). Volgens de opgravers van de universiteit van Nijmegen stamt deze uit de 15^e eeuw.

De zonnewijzer is gegraveerd op een hergebruikte daklei (dakbedekking). Je kunt dat zien aan de twee naast elkaar gelegen gaatjes, die van oorsprong bedoeld waren voor de spijkers om de lei op het dak te bevestigen (cijfer 1 en 2). Het is het een verticale zonnewijzer. De zonnewijzer werd doorgaans bevestigd aan de zuidkant van een gebouw, dat precies oost-west georiënteerd stond.

Het gaatje meer naar het midden van de leisteen (cijfer 3) zal plaats hebben geboden aan een stift, de stilus. De schaduwlijn die deze stilus vormde gaf tijd aan. In een halve cirkel zijn de stralen van de hele uren aangegeven met Romeinse cijfers, in Gotische schrift.

De stilus zal onder een hoek van iets meer dan 52^o zijn geplaatst. Dit is de breedtegraad waarop Alphen aan den Rijn ligt. De stilus staat dan evenwijdig aan de aardas (wijzend richting de pool). Hij maakt daarbij een hoek met het grondvlak van 52 ^o wat gelijk is aan de breedtegraad.  Zo kon hij het hele jaar de juiste tijd  aangeven.

Aangezien de zon in het oosten opkomt valt in de ochtenduren de schaduw naar links. In de middag is dat andersom. De middaguren staan aan de rechterkant. Twaalf uur bevindt zich precies in het midden, als de zon zijn hoogste punt aan de zuidelijke hemel heeft bereikt. De schaduw loopt van links naar rechts, en gaat daarmee wel tegen de richting van onze huidige klokken in. Omdat de zon niet in een cirkelvormige maar in een ellipsvormige baan om de aarde loopt, wijkt het tijdstip van deze zonnewijzer iets af van een horloge of een gewone klok. Dit kan tussen de 4 seconden en een kwartier schelen.

Maar dit zou de tijd ons leren.